ПРОЕКТ ДЕТАЛИ

Секој човек има право на чиста и здрава животна средина, но и секој е должен да ја унапредува и штити природата. Тоа е фундаментално граѓанско право чие целосно и доследно почитување претставува услов за подобро здравје, поквалитетен и подолг живот на граѓаните. Затоа секој граѓанин е подеднакво должен да го штити, чува и унапредува природниот екосистем. Но, државата преку локалната власт, односно надлежните органи, е таа која обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина. Кога станува збор за одржување на чиста и здрава животна средина и заштита на истата, Вардарскиот плански регион, а посебно општините Лозово, Демир Капија, Неготино и Росоман се одликуваат со алармантно лошата состојба која изискува многу поголем ангажман и посветеност на сите институции, особено на комуналните служби. Под итно треба да се преземат конкретни мерки за намалување на загадувањето на животната средина. Без одлагање треба да се пристапи кон реализација на проектот за регионално управување со отпадот, односно веднаш да се отпочне со редовно собирање и селектирање на отпадот, со изградба на депониите според сите еколошки стандарди, со чистење на дивите депонии и со изготвување и реализација на програми за подигнување на еколошката свест кај граѓаните. Потребно е подобрување на комуналната инфраструктура преку обезбедување на целосна покриеност на населението од регионот и подобрување на комуналните услуги преку институционално зајакнување. Поголемиот дел од општините од Варадарскиот плански регион располагаат со релативно мал буџет, а се соочува со сериозни комунални проблеми. Иако одржувањето на чиста и здрава животна средина е сечија одговорност сепак најголем товар имаат јавните комунални претпријатија кои се должни давањето на комуналните услуги да го вршат постојано и квалитетно и да ги одржуваат во функционална и исправна состојба објектите, опремата и уредите. Таков е примерот со општини од Вардарски плански регион под чија надлежност функционираат следниве јавни комунални претпријатија: Јавно претпријатие за комунални дејности и уредување на градежно земјиште во општина Лозово, “РОСОМАН” во општина Росоман, “БОШАВА” во општина Демир Капија и “КОМУНАЛЕЦ” во општина Неготино. Општините преку јавните претпријатија за комунални дејности се надлежни да ги решаваат сите комунални проблеми, но поради фактот што не поседуваат соодветна механизација за санацијата на истите се изложуваат на големи трошоци. На пример, во моментов општина Росоман се соочува со сериозни проблеми со одржување на водоводната мрежа. Сите населени места во општината располагаат со соодветен систем, но фактот што поголемиот дел од постоечкиот системот за снабдување со вода за пиење (над 50%) е постар од 50 години и недоволно одржуван и се карактеризира со големи загуби на водата при транспортот на водата низ него претставува проблем. Дефектите кои се јавуваат на системот за водоснабдување најчесто се санираат мануелно од страна на вработените во ЈПКД „РОСОМАН“ – Росоман. Поради тоа е потребно подолг период со што граѓаните многу долго време (дури и повеќе од 24 часа) немаат вода за пиење и за задоволување на основни секојдневни потреби. Поголемите дефекти се санираат од страна на ангажирана фирма која поседува соодветна механизација (машина комбинирка), која е неопходна за ископ на канали каде се наоѓа водоводната мрежа. Санацијата на големите дефекти траат доста долго (ден –два, а и подолго). Ангажираните фирми најчесто поседуваат големи ровокопачи кој предизвикува нов проблем- штета на улици, патишта и областа на пешачите, предизвикувајќи дополнителна вознемиреност кај граѓаните кои по интервенцијата на мрежата за снабдување со вода, мора да чекаат и интервенција на настанатата штета. Алармантно е што секоја година речиси сите населби се соочуваат со недостаток на вода за пиење. Поради екстремно ниските температури и сушниот летен и есенски период во општина Росоман се воведува рестрикции на снабдување со вода. Во с. Сирково има потреба од менување на цевките од извор викан Браница до собирна комора во должина од околу 1100 метри во рурална средина, а со што би се обезбедиле дополнителни количини вода за пиење за 193 домаќинства и решавање на проблемот од недостиг на вода за пиење во летниот период. Слична е состојбата и со постојните системи за одведување на отпадни комунални води. Пример, чести проблеми со кои се соочува општина Росоман со канализационата мрежа се повреда и пукање на цевките кои на одредени делови се наоѓаат на многу мала длабочина, а за нивно санирање и заменување е повторно е потребно специјализирано возило, кое за жал не го поседуваат. Еден од најголемите проблеми во Вардарскиот плански регион е управувањето со цврстиот отпад, процес кој се сведува на негово собирање, транспорт и депонирање, а за кој повторно се одговорни јавните комунални претпријатија. Покриеноста на населението со услугата на подигнување и депонирање на отпадот кај урбаното население е 94%, додека кај руралното население тој процент изнесува 36%. Состојбата со депонирањето на отпадот е повеќе од алармантна. Во ниту една општина нема депонија која ги исполнува минимум еколошките стандарди. Тоа се најчесто места на периферијата на населените места кои не се обележани, ни оградени, ниту имаат чуварска служба, а единствено нешто што упатува дека тука се депонира отпадот се расфрланиот смет околу патот и неподносливата миризба. Поради фактот што општините, ниту пак јавните комунални претпријатија не поседуваат специјализирани возила (пр. машина комбинирка) целиот отпад на депонијата се остава и се затрупува, без притоа да се превземат мерки за заштита. Без соодветна механизација депониите не се чистат редовно, бидејќи за таа услуга набавуваат приватна фирма што на годишно ниво ги чини многу средства. Неизбежна е и појавата на пожари, особено во летниот период кога температурите се повисоки, кои знаат да се прошират дури до околните села и патни правци. Токму таков е случајот во општина Росоман. Проектот за регионално депонирање на отпадот, според кој е предвидена изградба на регионална депонии во која покрај прописното депонирање на отпадот би се вршеле негова селекција и рециклажа, е далеку од реализација. Од општинските буџети речиси и не се издвојуваат средства за кампањи за подигнување на еколошката свест кај граѓаните. Буџетите на ЈКП се многу мали, а опремата, возилата и механизацијата што ја поседуваат е стара и нефункционална. Општина Демир Капија има направено обиди за подобрување на комуналните услуги и преку предходни проекти има обезбедено опрема за собирање на комунален отпад во сите населени места и тоа опфаќајќи ги домаќинствата и бизнис секторот, како и контејнери за селекција на отпадот. Но моменталната ситуација не е нималку сјајна. Тие поседуваат само едно специјализирано возило за собирање и транспорт на отпад. Постоечкото возило е во сопственост на општината, но е доделено за користење на јавното комунално претпријатие “БОШАВА” со примапредавање. Возилото има само еден ваљак за компактирање и истото е старо 7 години. ЈКП “БОШАВА” од 2013 година го користи возилото за собирање на отпадот и тоа првично од населените места Демир Капија и Чифлик, секојдневно по реони според однапред утврден план. Населените места Корешница и Бистренци се вклучени во собирањето на комунален отпад од крајот на 2018 година и тоа еднаш во текот на работна недела. Остануваат уште 5 населени места: Прждево, Дрен, Бесвица, Барово и Челевец, како и викенд населбата Дошница каде што отпадот не се собира од страна на ЈКП “БОШАВА”, туку жителите се приморани сами да го транспортираат отпадот или да го фрлаат на неусогласени депонии, што доведува до создавање на диви депонии, загадување на почвата и уништување на животната средина. Покрај ЈКП, во општина Демир Капија не постојат други компании кои поседуваат лиценца за управување со отпадот. Просечното годишно количество на генериран отпад по глава на жител во Демир Капија изнесува 218 kg/жител за 2018 година, но тоа претставува собраното количество на мешан комунален отпад собран и депониран од страна на ЈКП “БОШАВА”. Пример во 2016 година, од постојното и сезонското население во општина Демир Капија е создаден 805 t отпад, но комуналното претпријатие не било секогаш во можност да ја опслужи целата општина поради честите дефекти на постоечкото возило, кои настануваат како резултат на неговата старост и дооденост. Комуналното возило не ги задоволува новонастанатите потреби и за таа цел е потребно да се набави возило за собирање и одлагање на отпадот со капацитет од 8 m³. Иста, дури и полоша е состојбата во општина Неготино кои имаат потреба од набавка на ист тип на возило за собирање и одлагање на комунален отпад со цел 100% покриеност за собирање на отпадот на ниво на општина. Собирањето на отпадот во општината и населените места (Тимјаник, Долни Дисан, Тремник, Војшанци, Пепелиште, Криволак, Црвени Брегови и Курија – вкупно 8) се врши еднаш неделно, но имајќи предвид дека просечно годишно количество на отпад во општина Неготино изнесува 32.916 m³, поделено по глава на жител 1,7 m³, тоа не е доволно. ЈП “КОМУНАЛЕЦ” располага со 4 специјализирани возила за собирање на отпад и 2 трактори и 99 вработени. Поради чести дефекти на 2 специјализирани возила, кои настануваат како резултат на нивната старост и дотраеност, Комуналното претпријатие реално работи со 2 возила со капацитет за собирање на отпад од по 8 m³. Поради недоволниот капацитет од возила за собирање на отпад сеуште се создаваат диви депонии во непосредна близина на живеење на луѓето, кои што претставуваат опасни жаришта. Како резултат на тоа неизбежна е набавката на специјализирано комунално возило за собирање на смет за кое ниту општината ниту комуналното во моментов нема доволно средства. Одржувањето на јавната чистота претставува еколошки, социјален и здравствен предизвик. Сметот претставува негативен одраз на општеството кога со него се постапува на несоодветен начин, предизвикувајќи нарушување на естетско визуелните карактеристики на пределот, загадување на животната средина и загрозување на здравјето на луѓето. Метењето и миењето на јавните површини и отворените простори на јавните објекти се дејности од јавен интерес кои ги вршат јавните претпријатија за комунални услуги. Тоа е континуиран процес кој обезбедува трајно и квалитетно чистење заради обезбедување на здрава и чиста животна средина. За вршење на работите за одржување на јавната чистота потребно е ЈКП да поседуваат соодветни возила и механизација. Но ова претставува проблем за повеќето општини. Во XXI век некои јавни комунални претпријатија од Вардарски плански регион не поседуваат никаква механизација и возила, додека пак останатите имаат премногу стара, кварлива и нефункционална опрема. Општина Лозово е пример за општина во која одржувањето на јавната чистота е засновано само на рачно метење на улици со помош на метли од страна на вработените во ЈПКД Лозово, иако во неа живеат 2.858 жители и територијата на општината е покриена со 9.6 км асфалтирани улици чија ширани е 3,5 km. Во оваа општина најголем дел од населението се занимава со земјоделство кое го извршуваат со помош на трактори и др. механизација, истите се движат од земјоделските ниви до своите домови и дел од земјата ја носат на асфалтот во вид на кал кој подоцна е многу тешко да се измете. Единствен спас во тие моменти е дождот, кој пак прави повеќе штета отколку корист на асфалтираните површини. Поради овие причини, а со цел подобрување на чистотата на улиците што пак директно се одразува на животот и здравјето на луѓето, општината под итно има потреба од набавка на специјализирано возило со монтирана цистерна за вода за миење на улици со капацитет од 8.000 литри.