ПРОЕКТ ДЕТАЛИ

Секој човек има право на чиста и здрава животна средина, но и секој е должен да ја унапредува и штити природата. Тоа е фундаментално граѓанско право чие целосно и доследно почитување претставува услов за подобро здравје, поквалитетен и подолг живот на граѓаните. Затоа секој граѓанин е подеднакво должен да го штити, чува и унапредува природниот екосистем. Но, државата преку локалната власт, односно надлежните органи, е таа која обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина. Кога станува збор за одржување на чиста и здрава животна средина и заштита на истата, Вардарскиот плански регион, а посебно општините Демир Капија и Неготино се одликуваат со алармантно лошата состојба која изискува многу поголем ангажман и посветеност на сите институции, особено на комуналните служби. Под итно треба да се преземат конкретни мерки за намалување на загадувањето на животната средина. Без одлагање треба да се пристапи кон реализација на проектот за регионално управување со отпадот, односно веднаш да се отпочне со редовно собирање и селектирање на отпадот, со изградба на депониите според сите еколошки стандарди, со чистење на дивите депонии и со изготвување и реализација на програми за подигнување на еколошката свест кај граѓаните. Потребно е подобрување на комуналната инфраструктура преку обезбедување на целосна покриеност на населението од регионот и подобрување на комуналните услуги преку институционално зајакнување. Поголемиот дел од општините од Варадарскиот плански регион располагаат со релативно мал буџет, а се соочува со сериозни комунални проблеми. Иако одржувањето на чиста и здрава животна средина е сечија одговорност сепак најголем товар имаат јавните комунални претпријатија кои се должни давањето на комуналните услуги да го вршат постојано и квалитетно и да ги одржуваат во функционална и исправна состојба објектите, опремата и уредите. Таков е примерот со општини од Вардарски плански регион под чија надлежност функционираат следниве јавни комунални претпријатија: Јавно претпријатие за комунални дејности и уредување на градежно земјиште во општина Лозово, “РОСОМАН” во општина Росоман, “БОШАВА” во општина Демир Капија и “КОМУНАЛЕЦ” во општина Неготино. Општините преку јавните претпријатија за комунални дејности се надлежни да ги решаваат сите комунални проблеми, но поради фактот што не поседуваат соодветна механизација за санацијата на истите се изложуваат на големи трошоци. Еден од најголемите проблеми во Вардарскиот плански регион е управувањето со цврстиот отпад, процес кој се сведува на негово собирање, транспорт и депонирање, а за кој повторно се одговорни јавните комунални претпријатија. Покриеноста на населението со услугата на подигнување и депонирање на отпадот кај урбаното население е 94%, додека кај руралното население тој процент изнесува 36%. Состојбата со депонирањето на отпадот е повеќе од алармантна. Во ниту една општина нема депонија која ги исполнува минимум еколошките стандарди. Тоа се најчесто места на периферијата на населените места кои не се обележани, ни оградени, ниту имаат чуварска служба, а единствено нешто што упатува дека тука се депонира отпадот се расфрланиот смет околу патот и неподносливата миризба. Поради фактот што општините, ниту пак јавните комунални претпријатија не поседуваат специјализирани возила (пр. машина комбинирка) целиот отпад на депонијата се остава и се затрупува, без притоа да се превземат мерки за заштита. Проектот за регионално депонирање на отпадот, според кој е предвидена изградба на регионална депонии во која покрај прописното депонирање на отпадот би се вршеле негова селекција и рециклажа, е далеку од реализација. Од општинските буџети речиси и не се издвојуваат средства за кампањи за подигнување на еколошката свест кај граѓаните. Буџетите на ЈКП се многу мали, а опремата, возилата и механизацијата што ја поседуваат е стара и нефункционална. Општина Демир Капија има направено обиди за подобрување на комуналните услуги и преку предходни проекти има обезбедено опрема за собирање на комунален отпад во сите населени места и тоа опфаќајќи ги домаќинствата и бизнис секторот, како и контејнери за селекција на отпадот. Но моменталната ситуација не е нималку сјајна. Тие поседуваат само едно специјализирано возило за собирање и транспорт на отпад. Постоечкото возило е во сопственост на општината, но е доделено за користење на јавното комунално претпријатие “БОШАВА” со примапредавање. Возилото има само еден ваљак за компактирање и истото е старо 7 години. ЈКП “БОШАВА” од 2013 година го користи возилото за собирање на отпадот и тоа првично од населените места Демир Капија и Чифлик, секојдневно по реони според однапред утврден план. Населените места Корешница и Бистренци се вклучени во собирањето на комунален отпад од крајот на 2018 година и тоа еднаш во текот на работна недела. Остануваат уште 5 населени места: Прждево, Дрен, Бесвица, Барово и Челевец, како и викенд населбата Дошница каде што отпадот не се собира од страна на ЈКП “БОШАВА”, туку жителите се приморани сами да го транспортираат отпадот или да го фрлаат на неусогласени депонии, што доведува до создавање на диви депонии, загадување на почвата и уништување на животната средина. Покрај ЈКП, во општина Демир Капија не постојат други компании кои поседуваат лиценца за управување со отпадот. Просечното годишно количество на генериран отпад по глава на жител во Демир Капија изнесува 218 kg/жител за 2018 година, но тоа претставува собраното количество на мешан комунален отпад собран и депониран од страна на ЈКП “БОШАВА”. Пример во 2016 година, од постојното и сезонското население во општина Демир Капија е создаден 805 t отпад, но комуналното претпријатие не било секогаш во можност да ја опслужи целата општина поради честите дефекти на постоечкото возило, кои настануваат како резултат на неговата старост и дооденост. Комуналното возило не ги задоволува новонастанатите потреби и за таа цел е потребно да се набави возило за собирање и одлагање на отпадот со капацитет од 8 m³. Иста, дури и полоша е состојбата во општина Неготино кои имаат потреба од набавка на ист тип на возило за собирање и одлагање на комунален отпад со цел 100% покриеност за собирање на отпадот на ниво на општина. Собирањето на отпадот во општината и населените места (Тимјаник, Долни Дисан, Тремник, Војшанци, Пепелиште, Криволак, Црвени Брегови и Курија – вкупно 8) се врши еднаш неделно, но имајќи предвид дека просечно годишно количество на отпад во општина Неготино изнесува 32.916 m³, поделено по глава на жител 1,7 m³, тоа не е доволно. ЈП “КОМУНАЛЕЦ” располага со 4 специјализирани возила за собирање на отпад и 2 трактори и 99 вработени. Поради чести дефекти на 2 специјализирани возила, кои настануваат како резултат на нивната старост и дотраеност, Комуналното претпријатие реално работи со 2 возила со капацитет за собирање на отпад од по 8 m³. Поради недоволниот капацитет од возила за собирање на отпад сеуште се создаваат диви депонии во непосредна близина на живеење на луѓето, кои што претставуваат опасни жаришта. Како резултат на тоа неизбежна е набавката на специјализирано комунално возило за собирање на смет за кое ниту општината ниту комуналното во моментов нема доволно средства. Одржувањето на јавната чистота претставува еколошки, социјален и здравствен предизвик. Сметот претставува негативен одраз на општеството кога со него се постапува на несоодветен начин, предизвикувајќи нарушување на естетско визуелните карактеристики на пределот, загадување на животната средина и загрозување на здравјето на луѓето. Метењето и миењето на јавните површини и отворените простори на јавните објекти се дејности од јавен интерес кои ги вршат јавните претпријатија за комунални услуги. Тоа е континуиран процес кој обезбедува трајно и квалитетно чистење заради обезбедување на здрава и чиста животна средина. Дефиниција на проблем – загадувањето на воздухот, почвата и геенрално животната средина е во пораст последниве години и се превземаат низа мерки за справување со истото. Загадувањето резултира со разни оболувања, на респираторниот тракт кај луѓето но и други типови инфекции заради ширењето на бактерии кои се размножуваат забрзано во услови на ниска хигиена. Сите заболувања директно влијаат на работната способност на граѓаните а тоа значи и економски штети и во државата и во сите економски оператори на локално, регионално и национално ниво. Досега одржувањето на хигиена на јавите површини се врши рачно од страна на вработени кои исто така директно се изложуваат на пршина, смет и загадена околина, а и тие немаат толку висока способност да ги исчистат површините со толку висока ефикасност за прифатливо време. Развој на солуција - да се одржи високо ниво на хигиена на јавните површини со максимална ефикасност и во прифатлив временски рок, а со тоа да се обезбеди здрава животна средина за граѓаните. Потреба за имплементација на проектот – солуција на проблемот е набавка на машина произведена според најнова технологија која ќе ги чисти јавните површини на максимално ефикасен начин, за оптимално време, а која ќе биде и мултифункционална во смисла има можност да се менуваат и надградуваат различни модули за различен тип чистење: собирање на отпад, вшмукување на прашина, влажно чистење на површините. Како додадена вредност проектот ќе ги промовира иновациите и екологијата како принципи во одржливиот развој затоа што машината е електрична, не троши фосилни горива, не ја загадува околината, и со мултифнкционаноста нуди решенија и услуги соодветни на потребите на сите корисници, од сите генерации. Дополнително, од организациски аспект а секако да се исполни и компонентата од социјална инклузија, лицето кое ќе управува со машината може да бидат лица од ранливи групи на кои со ангажманот ќе им се реши егзистенцијално прашање.